‘Die spoort niet helemaal, daar is iets mee..’
‘Die kerel met die groene jas? Hoe kom je daar nou bij? Da’s een hele normale vent! Een beetje stille Willie, dat wel… en hij kijkt je doordringend aan met die donkere ogen van hem. Maar verder helemaal ok hoor!
‘Geloof me.. die kun je niet vertrouwen.. de manier waarop hij uit zijn ogen kijkt!’
Ik weet niet of het aan mij ligt, maar dit soort gesprekken heb ik vaak. Met mijn vriendin, een collega of met een medewerker die ik ‘on the job’ coach op het omgaan met ‘lastige klanten’. Ik ben in zo’n gesprek steevast de objectivo, die uitgaat van de goedheid van de mens en afgaat op de concrete daden van de ander. ‘Vooroordelen kunnen je lelijk in de weg zitten’ en ‘behandel elke klant als een blanco sheet’ zijn mijn gevleugelde uitspraken.
Mijn partners in dit soort gesprekken zijn vrijwel altijd vrouwen. En… ze hebben het achteraf nogal eens bij het rechte eind. Dan blijkt zo’n groene jas net op TBS-verlof, lid van een afpersersbende of potloodventer.
Waarom zie ik dan nou niet? Ik was toch diegene die zo’n uitgebreide studie had gemaakt van de psychologie achter de verwrongen mens? Is het dan toch die beroemde vrouwelijke intuïtie of ben ík gewoon niet goed in het opvangen subtiele signalen als een ‘niet kloppende oogopslag’?
Het is van allebei een beetje, als we neurologe Louann Brizendine moeten geloven (en er is geen reden om dat niet te doen: haar boek The female brain is al jaren een internationaal erkende klassieker). We weten al jaren dat mannen- en vrouwenhersenen nauwelijks van elkaar verschillen (echt waar!). De kleine verschilletjes zijn dan wel weer extra interessant: Zo is bij vrouwen zowel het geheugen als het schakelsysteem dat de emoties op de gezichten van anderen kan lezen, groter dan bij mannen. Dat is vanaf het begin al zo: Een vrouwelijke baby kan beter gezichten zien en toonverschillen in stemmen herkennen dan de gemiddelde baby-boy. De oorzaak is zoals zo vaak te vinden in de evolutie. In de oertijd was er nog geen sprake van pappadagen en het delen van zorgtaken: de moeder ontfermde zich over de kinderen en moest goed opletten wie ze kon vertrouwen en wie niet: wie kon haar helpen als er een sabeltandtijger opdook? Aan wie kon ze haar kind toevertrouwen als ze even moest? Het voortbestaan van het gezin was afhankelijk van haar beoordelingsvermogen. Vandaar het scherpe oog en oor voor afwijkend gedrag, dat kan duiden op onbetrouwbaarheid.
Zijn er voor ons mannen dan helemaal geen clues waar we ons aan kunnen vast houden? Toch wel: leert ons Gavin de Becker, ’s werelds eerste deskundige in het inschatten van gevaar en het voorspellen van en omgaan met geweld. De Becker leidde onder meer het veiligheidsteam van president Reagan en adviseerde veiligheidsdiensten. Hij had een beroerde jeugd, had op zijn dertiende al meer geweld meegemaakt dan de meeste volwassenen in heel hun leven en werd erg goed in het voorspellen van ‘de volgende stap in angstaanjagende situaties’. De Becker noemt de volgende kenmerken van roofovervallers:
- roekeloosheid en bravoure
- vastberadenheid niet geschokt zijn door dingen die anderen met afschuw vervullen
- ongewoon kalm blijven in conflictsituaties
- altijd de leiding willen hebben.
Hij geeft ook aan dat gewelddadige mensen vaak erg bedreven zijn in het verbergen van hun ‘psychopaat-zijn’. Gelukkig geeft hij ook nog meer concrete waarschuwingssignalen:
- ze zijn té aardig
- ze praten te veel en geven onnodig veel details om ons af te leiden
- zij benaderen ons, het omgekeerde is nooit het geval ze typeren ons op een bepaalde manier of beledigen ons een beetje zodat we reageren en dus contact maken
- ze gebruiken expres heel vaak het woordje ‘wij’, zodat het lijkt alsof zij en het slachtoffer zich in hetzelfde schuitje bevinden.
- ze slagen erin ons op zo’n manier te helpen dat we het gevoel krijgen hen iets schuldig te zijn (“loan sharking’).
- ze negeren ons ‘nee’. Dus laat u na een ‘nee’ nooit ompraten, want dan weten ze dat zij de macht in handen hebben.
Zonder meteen paranoïde te worden vind ik het toch handig: zo’n checklistje ! Voor het geval je geen vriendin, vrouwelijke collega in de buurt hebt om een gezicht te scannen. (en… met zo’n evolutionaire achterstand moet je toch wat 😉)